نوع مقاله : پژوهشی
نویسنده
استادیار، گروه اقتصاد، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
چکیده
مطالعه حاضر به دنبال بررسی عملکرد شاخصهای کلان اقتصاد ایران طی برنامه‌های ششگانه توسعه اقتصادی بوده تا بتواند دستاوردهای حاصل از برنامه‌ها را مقایسه و رتبه‌بندی نماید. بر مبنای بازنگری اساسی در گزارش توسعه انسانی 2010 سازمان ملل متحد (تا 2019) و دستورالعمل‌های تولید شاخصهای ترکیبی کمیسیون اقتصادی سازمان ملل متحد برای اروپا (2019)، رویکرد بکارگیری شاخصهای ترکیبی (با طراحی 6 بُعد از توسعه در قالب 24 متغیر از منابع داخلی و خارجی)، استفاده شده است. نتایج مطالعه بیان می‌دارد برنامه‌های اول تا چهارم در مسیر بهبود قرار داشته‌اند، ولیکن تشدید تحریم‌های همه‌جانبه آمریکا و در راستای جنگ ارزی علیه ایران، وقوع تحریم بانک مرکزی و تحریم خرید نفت از ایران در بهمن 1390 (سال اول برنامه پنجم)، باعث کاهش چشمگیر شاخص ملی توسعه اقتصادی-اجتماعی در سال 1391 گردیده، بطوریکه میانگین این شاخص برای برنامه پنجم از متوسط برنامه اول، نیز کمتر شده است. مدیریت شرایط تحریم‌ها و پیاده‌سازی منسجم استراتژی اقتصاد مقاومتی طی اوایل برنامه ششم باعث تقویت شاخص مذکور گردیده ولیکن مدیریت بحران کرونا می‌تواند جایگاه واقعی‌تر برنامه ششم را مشخص نماید. مطابق نتایج تحلیل حساسیت، برنامه‌های چهارم و سوم بعنوان موفق‌ترین برنامه‌های توسعه‌ای و همچنین برنامه‌های پنجم و اول با ضعیف‌ترین عملکرد، متمایز گردیده‌اند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Investigating the Dimensions of Economic Development in Iran Based on Designing Composite Indicators (CIs)
نویسنده [English]
- Ali Mohammadipour
Assistant Professor, Department of Economy, Payame Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]
The present study seeks to examine the performance of Iran's macroeconomic indicators during the six economic development plans in order to compare and rank the achievements of the plans. Based on a fundamental revision of the 2010 United Nations Human Development Report (until 2019) and Guidelines on producing composite indicators (CIs) of United Nations Economic Commission for Europe (2019), CIs Method (by designing 6 dimensions of development in the form of 24 variables from internal and external sources) has been used. The results of the study show that the first to fourth plans have been on the way to recovery, but the intensification of comprehensive US sanctions and in line with the currency war against Iran, the occurrence of sanctions against the Central Bank and sanctions on the purchase of oil from Iran in February 2012 (the first year of the Fifth Plan), has significantly reduced the National Socio-Economic Development Index (NSED) in 2012-13, so that the average of this index for the fifth plan is lower than the average of the first plan. Managing the conditions of sanctions and the regular implementation of the resistance economy strategy during the early Sixth Plan has strengthened this index, but the Corona Crisis Management can determine the more realistic position of the Sixth Plan. According to the results of Sensitivity Analysis, the fourth and third plans have been distinguished as the most successful development plans as well as the fifth and first plans with the weakest performance.
کلیدواژه‌ها [English]
- Composite Indicators (CIs)
- Socio-Economic and Cultural Development Plans
- National Socio-Economic Development Index (NSED)
- Resistance Economy
- Corona Crisis
آل عمران، رویا؛ رحیم‌زاده، فرزاد و شکوهی فرد، سیامک (1398). "سنجش سطح توسعه پایدار با کاربرد شاخص توسعه انسانی (مطالعه موردی: استان‌های شمال غرب کشور)". فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی، سال اول، شماره 4، 32-18.
بانک مرکزی (1398). "بانک اطلاعات سری‌های زمانی اقتصادی". اداره بررسی‌ها و سیاست‌های اقتصادی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، تهران.
پارسا، حجت و سجادی، سیده زهرا (1397). "بررسی روند شاخصهای پایداری انرژی در نیمه نخست سند چشم‌انداز 20 ساله ایران". فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، سال ششم، شماره 4، 566-546.
حامدی‌نیا، حامد و اقبالی‌مقدم، محمدرضا (1396). "ارائه شاخص ترکیبی برای اندازه‌گیری میزان موفقیت شرکت‌ها در تحقق اقتصاد مقاومتی". دوفصلنامه پژوهش‌های اقتصاد مقاومتی، سال دوم، شماره 3، 131-107.
سازمان برنامه و بودجه کشور (1398). "خلاصه گزارش عملکرد قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سال 1397". انتشارات سازمان برنامه و بودجه کشور، ریاست جمهوری، تهران، چاپ اول، 108-1.
سیدنورانی، سیدمحمدرضا و خاندوزی، سید احسان (1395). "معرفی و محاسبه شاخص ترکیبی عدالت اقتصادی از منظر اسلامی در ایران". فصلنامه مجلس و راهبرد، سال بیست و سوم، شماره 85، 84-57.
شقاقی شهری، وحید (1397). "ارزیابی برنامه‌های پنج ساله توسعه کشور از منظر تحقق اهداف اقتصادی سند چشم‌انداز". فصلنامه مجلس و راهبرد، سال بیست و پنجم، شماره نود و چهار، 237-109.
شهدادی، علی؛ سجاسی قیداری، حمدالله؛ میرزاده کوهشاهی، مهدی؛ بیون، امید و حسینی کهنوج، سیدرضا (1398). "سنجش میزان توسعه یافتگی شهرستان‌های استان کرمان با استفاده از تکنیک ادغام". فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال 9، شماره پیاپی 33، 71-55.
صادقی شاهدانی، مهدی؛ زاهدی وفا، محمدهادی و قائمی اصل، مهدی (1391). "شاخص سازی ترکیبی توسعه انسانی مبتنی بر آموزه‌های تمدن اسلامی و بکارگیری آن در ارزیابی جایگاه جمهوری اسلامی ایران". فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، دوره 2، شماره 8، 114-95.
عربی، سید هادی و لشگری، علیرضا (1383). "توسعه در آینه تحولات". ناشر: سمت، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، تهران، 372-1.
گریفین، کیت (1394). "راهبردهای توسعه اقتصادی". مترجم: هاشمی، محمدحسین و راغفر، حسین، ناشر: نشرنی، تهران، 368-1.
مجلس شورای اسلامی (1395). "قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران(1400-1396)". مصوب 14/12/139، 142-1.
محققی کمال، سیدحسین؛ رفیعی، حسن؛ سجادی، حمیرا؛ عباسیان، عزت الله و رهگذر، مهدی (1393). "تخمین شاخص ترکیبی رفاه اجتماعی برای شرایط ایران". فصلنامه رفاه اجتماعی، سال 14، شماره 52، 32-7.
محمدی، قاسم (1398). "بررسی جغرافیای توسعه یافتگی استان‌های ایران با استفاده از شاخص توسعه انسانی". مجله کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در برنامه‌ریزی، دوره 10، شماره 4، 62-47.
مرکز آمار ایران (1397). "سالنامه آماری کشور". (و سالنامه‌های آماری در سال‌های ماقبل)، سازمان برنامه و بودجه کشور، ریاست جمهوری، تهران، 928-1.
موسوی جهرمی، یگانه (1396). "توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی". دفتر تدوین و تولید کتب و محتوای آموزشی، مرکز چاپ و توزیع دانشگاه پیام نور، چاپ هشتم، 377-1.
Anto, H. (2011). “Introducing an Islamic Human Development Index (I-HDI) to Measure Development in OIC Countries”. Islamic Economic Studies, 19(2), 69-95.
Bagolin, I. & Comim, F. (2008). “Human Development Index (HDI) and its Family of Indexes: an Evolving Critical Review”. Revista de Economia, 34(2), 7-28.
Balcerzak, A. P. & Pietrzak, M. B. (2017). “Sustainable Development in the European Union in the years 2004-2013”. Regional Studies on Economic Growth, Financial Economics and Management, Eurasian Studies in Business and Economics, 7, 193–213.
Bandura, R. & Martin del Campo, C. (2006). “A Survey of Composite Indices Measuring Country Performance: 2006 Update”. United Nations Development Programme, Office of Development Studies, New York, 1-91.
Bartkowiak-Bakun, N. (2017). “The Diversity of Socioeconomic Development of Rural Areas in Poland in the Western Borderland and the Problem of Post-State farm Localities”. O Economia Copernicana, Institute of Economic Research, 8(3), 417–431.
Dar, H. A. & Otiti, S.F. (2002). “Construction of an Ethics-Augmented Human Development Index With a Particular Reference to the OIC Member Countries”. Economics Research Paper, Loughborough University, 2-14.
Dasgupta, P. & Weale, M. (1992). “On Measuring the Quality of Life”. World Development, 20(1), 119-131.
European Commission Documents. (2017). “Handbook on Cyclical Composite Indicators for Business Cycle Analysis”. European Union and the United Nations, EU Publications, Publications Office of the European Union, Luxembourg, 1-560.
Greyling, T. & Tregenna, F. (2017). “Construction and Analysis of a Composite Quality of Life Index for a Region of South Africa”. Social Indicators Research, 131(3), 887–930.
Harischandra, K. & Orr, R. J. (2009). “Private Infrastructure Investment Opportunities in Islamic Countries”. Collaboratory for Research on Global Projects, Working Paper 54, 1-24.
Hicks, D. A. (1997). “The Inequality-Adjusted Human Development Index: A Constructive Proposal”. World Development, 25(8), 1283–1298.
IEA. (2019). “CO2 Emissions from Fuel Combustion Highlights”. International Energy Agency, Statistics and Full Analysis of Emissions Stemming from Energy Use, IEA Publications, Franc.
Mazziotta, M. & Pareto, A. (2016). “On a Generalized Non-Compensatory Composite Index for Measuring Socio-Economic Phenomena”. Social Indicators Research: An International and Interdisciplinary Journal for Quality of Life Measurement, 127(3), 983–1003.
Morris, M. D. (1997). “Measuring the Condition of the World’s Poor: The Physical Quility of Life Index”. Pergamon Policy Studies, 42(5), 20-26.
Noll, H. & Berger, C. (2014). “Stocktaking Report on Social Monitoring and Reporting in Europe”. European Framework for Measuring Progress (E-Frame), Social Indicators Research Centre, Mannheim, 1-79.
OECD. (2008). “Handbook on Constructing Composite Indicators: Methodology and User Guide”. OECD Publications, Printed in France, Organisation for Economic Co-operation and Development, 1-158.
Peiro-Palomino, J. & Picazo-Tadeo, A. J. (2018). “OECD: One or Many? Ranking Countries with a Composite Well-Being Indicator”. Social Indicators Research, 139(3), 847–869.
Ranis, G., Stewart, F. & Samman, E. (2006). “Human Development: Beyond the Human Development Index”. Journal of Human Development and Capabilities, 7(3), 323-358.
Rehman, S. & Askari, H. (2010). “An Economic Islamicityindex (EI2)”. Global Economy Journal, 10(3), 1-39.
Sagar, A. D. & Najam, A. (1998). “The Human Development Index: A Critical Review”. Ecological Economics, 25(3), 249–264.
Saltelli, A. (2007). “Composite Indicators between Analysis and Advocacy”. Social Indicators Research, 81, 65–77.
Schwab, K. (2019). “The Global Competitiveness Report 2019”. Committed to Improving the State of the World, Geneva: World Economic Forum, 1-648.
Semenenko, I., Halhash, R. & Sieriebriak, K. (2019). “Sustainable Development of Regions in Ukraine: before and after the Beginning of the Conflict”. Equilibrium. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy, 14(2), 317–339.
UNDP. (1990). “Human Development Report 1990”. United Nations Development Programme, New York, Oxford University Press, USA, 1-189.
UNDP. (2010). “Human Development Report 2010-20th Anniversary Edition”. United Nations Development Programme, New York, USA, 1-227.
UNDP. (2019). “Human Development Report 2019”. United Nations Development Programme, New York, USA, 1-350.
UNECE. (2019). “Guidelines on Producing Leading, Composite and Sentiment Indicators”. United Nations Economic Commission for Europe, Geneva: United Nations, 1-125.
- (2019). “Doing Business 2019: Training for Reform”. World Bank Group, Washington, DC: International Bank for Reconstruction and Development, The World Bank, 16th Edition, 1-302.
- (2020). “Iran, Islamic Republic, Recent Developments”. Poverty & Equity and Macroeconomics, Trade & Investment Global Practices, The World Bank, 152-153.
WDI. (2020). “Data Bank: World Development Indicators”. Macro Poverty Outlook and official data, World Bank Group, International Bank for Reconstruction and Development, The World Bank, Washington, DC.
)