اندازه‌گیری کارایی نسبی استان‌های کشور از نظر توسعه انسانی با رویکرد تحلیل پوششی داده‌های شبکه‌ای

رضائی پندری, عباس; محمودی نژاد, الهام; بخشی, پریسا

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

¹ دکتری مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

² کارشناس ارشد مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

³ کارشناس شاخص نظام اداری مدیریت، مرکز آمار ایران، تهران، ایران

چکیده

دستیابی به توسعه و خصوصاً توسعه انسانی بالاتر، با توجه به منابع و امکانات محدود در اختیار، از اهداف مهم هر کشوری در تدوین برنامه‌های توسعه به شمار می‌رود، بنابراین یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های ذهنی سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان کشورهای درحال ‌توسعه شناخت و تجزیه ‌و تحلیل عوامل تسریع فرایند توسعه و موانع آن است که برای دستیابی به این هدف، استفاده از شاخص‌ها و ابزارهای نوین بدیهی و ضروری است. یکی از زمینه‌های مورد توجه سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و پژوهشگران، توسعه انسانی است که برای اندازه‌گیری آن از شاخص توسعه انسانی (HDI) استفاده می‌شود. انتقادات وارده به شاخص توسعه انسانی و ابداع روش‌های ناپارامتریک ارزیابی عملکرد موجب شده است که ارزیابی توسعه انسانی با استفاده از تحلیل پوششی داده‌ها (DEA) مورد توجه قرار گیرد. از نقاط ضعف رویکرد سنتی تحلیل پوششی داده‌ها، عدم ‌تشخیص منبع ناکارایی است. در این پژوهش برای غلبه بر این ضعف از رویکرد تفکیک کارایی بر اساس فرایند و مدل تحلیل پوششی داده‌های شبکه‌ای (NDEA) استفاده ‌شده است. این مقاله با در نظر گرفتن یک فرایند دومرحله‌ای برای توسعه انسانی شامل؛ تأمین زیرساخت‌های توسعه انسانی و کسب نتایج به ‌اندازه‌گیری کارایی نسبی توسعه انسانی استان‌های کشور برای دوره زمانی 93-89 پرداخته است. نتایج پژوهش بیانگر این است که استان‌های البرز و تهران از نظر توسعه انسانی بالاترین کارایی را دارند و از طرف دیگر استان‌های کردستان، مازندران و لرستان از نظر توسعه انسانی نسبت به سایر استان‌های کشور در جایگاه بدتری قرار دارند. تفکیک کارایی کل نشان می‌دهد که ناکارایی در مرحله تأمین زیرساخت‌های توسعه انسانی تأثیر بیشتری در کارایی کل دارد.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.22285954.1396.8.29.7.6

عنوان مقاله [English]

The Evaluation of Relative Efficiency of All Provinces in Terms of Human Development Using NDEA Method

نویسندگان [English]

Abbas Rezaei Pandari ¹
Elham Mahmudinejad ²
Parisa Bakhshi ³

¹ Ph.D. of Industrial Management, Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran

² M.A. of Industrial Management, Tarbiat Modarres University, Tehran

³ Expert in Statistical Center of Iran, Tehran, Iran

چکیده [English]

By considering that the resources and accessible facilities are limited, achieving development, particularly high human development is important target in adjusting development plans; therefore in developing countries policy makers and planners are worried about recognition and analysis of accelerating factors in development process as well as diagnosis the barriers, which using of indexes and modern instruments to attain is necessary and evident. Human development is one of noticeable contexts for policy makers, planners and researchers which is measured by human development index (HDI). Criticisms of HDI and creation of nonparametric methods of performance evaluation have caused evaluation of human development by applying data envelopment analysis (DEA). The lack of recognition of sources of inefficiency is one of the weakness points in traditional approach in DEA, hence in this paper separation efficiency approach is used, which is based on according to process and network data envelopment analysis (NDEA). In this article by considering a two stage process for human development, which is inclusive making infrastructures and getting results, relative efficiency for human development is measured in all provinces in a five year period from 2010 to 2014. The results of research highlighted that Tehran and Alborz provinces had high efficiency in human development and on the other side in terms of human development compared to the remained provinces, Kurdistan, Mazandaran and Lorestan are ranked that at the end of table. Total efficiency separation illustrated that inefficiency in preparing human development infrastructures had more effect in total efficiency.

کلیدواژه‌ها [English]

Human Development
Network Data Envelopment Analysis
Human Development Infrastructures and Performance Evaluation

مراجع

آذر، عادل و غلامرضایی، داود (1384). "رتبه‌بندی استان‌های کشور با رویکرد تحلیل پوششی داده‌ها (با به ‌کارگیری شاخص‌های توسعه انسانی) در ایران". فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران، سال هشتم، شماره 27، 173-153.

آصف‌زاده، سعید؛ جهان‌دیده، سپیده و موسوی، عارفه (1392). "رابطه بین شاخص توسعه انسانی و تعداد مقاله‌های علمی در کشورهای جهان". مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین، سال 17، شماره 2 (پیاپی 67)، 40-34.

باصری، بیژن و فرهادی‌کیا، علیرضا (1387). "تحلیل عوامل مؤثر بر شاخص توسعه انسانی در استان زنجان". پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، شماره 47، 23-5.

بختیاری، صادق؛ دهقانی‌زاده، مجید و حسین‌پور، سید مجتبی (1385). "بررسی جایگاه استان‌های کشور از منظر شاخص توسعه انسانی". فصلنامه دانش و توسعه، شماره 19، 39-11.

ترابی، تقی؛ طریقی، سمانه؛ پاکروان، محمدرضا و سلطانی‌نژاد، حسین (1393). "بررسی عملکرد ایران در دستیابی به شاخص توسعه انسانی (مطالعه موردی: کشورهای منطقه منا)". فصلنامه اقتصاد کاربردی، سال چهارم، شماره 27، 79-56.

تقوایی، مسعود (1385). "تحلیل و طبقه‌بندی مناطق روستایی استان‌های کشور بر اساس شاخص توسعه انسانی". فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، دوره 21، شماره 3 (پیاپی 82)، 43-28.

جهانیان، رمضان و صالحی، راحله (1394). "تأثیر آموزش‌های فنی حرفه‌ای بر شاخص‌های توسعه انسانی". فصلنامه آموزش و توسعه منابع انسانی، سال دوم، شماره 4، 145-127.

حسین‌زاده دلیر، کریم و ملکی، سعید (1385). "بررسی وضعیت شاخص‌های توسعه انسانی در استان ایلام". مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره 6، 26-1.

حسینی، حسن (1387). "توسعه و شاخص منابع انسانی و بررسی وضعیت آن در ایران". پیک نور، دوره 6، شماره 1، 159-146.

دانایی، علی (1389). "جایگاه ایران در شاخص توسعه انسانی نگاهی اجمالی به گزارش UNDP در سال 2009 و استراتژی‌های راهبردی توسعه در ایران". کار و جامعه، شماره 119-118، 71-66.

دقیقی اصل، علیرضا؛ برادل، زهرا و صفدری، نفیسه (1389). "برآورد فازی شاخص توسعه انسانی با استفاده از شاخص GDP و آموزش". فصلنامه علوم اقتصادی، سال چهارم، شماره 13، 48-25.

زینل‌زاده، رضا، برزویان، صمد و قجری، علیرضا (1391). "بررسی و تعیین شاخص‌های توسعه انسانی-آموزش در استان‌های کشور (در سال‌های 1387 و 1388)". فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال چهارم، شماره 2، 82-66.

سپهردوست، حمید و ابراهیم نسب، سمانه (1394). "اثر شاخص توسعه انسانی (HDI) بر مرگ ‌و میر کودکان زیر پنج سال در ایران". پایش، دوره 14، شماره 2، 144-137.

سپهردوست، حمید و رجبی، الهام (1391). " عوامل مؤثر بر کارایی فنی و رتبه بندی واحدهای کارا در بیمارستان های تامین اجتماعی". دو ماهنامه مدیریت اطلاعات سلامت، شماره 28، 894-887.

سجادی، حانیه سادات؛ گودرزی، رضا؛ هادی، محمد؛ هادیان، محمد و قاسمی، محمدرضا (1392). "کارایی شهرستان‌های استان اصفهان در دستیابی به شاخص توسعه انسانی". فصلنامه طب و تزکیه، دوره 22، شماره 2، 38-27.

شهرکی، مهدی و قادری، سیمین (1394). "تأثیر زیرساخت‌های آموزش و سلامت بر رشد اقتصادی ایران". فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، دوره 5، شماره 19، 136-115.

صابر ماهانی، اسما؛ بارونی، محسن؛ محمدزاده، امیر؛ مشعلی، بهزاد؛ هادیان، محمد و رضاپور، عزیز (1389). "سنجش کارایی شهرستان‌های استان کرمان در دستیابی به شاخص توسعه انسانی (HDI) با استفاده از روش تحلیل فراگیر داده‌ها (DEA) در سال‌های 80 و 86". فصلنامه طب و تزکیه، شماره 76، 58-46.

صادقی شاهدانی، مهدی؛ زاهدی وفا، محمدهادی و قائمی اصل، مهدی (1391). "شاخص‌سازی ترکیبی توسعه انسانی مبتنی بر آموزه‌های تمدن اسلامی و به‌کارگیری آن در ارزیابی جایگاه جمهوری اسلامی ایران". فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، دوره دوم، شماره 8، 114-95.

صادقی، حسین؛ مسائلی، ارشک؛ باسخا، مهدی و کوهیان، مسعود (1393). "محاسبه شاخص توسعه انسانی استان‌ها با استفاده از رتبه‌بندی فازی". فصلنامه رفاه اجتماعی، سال دهم، شماره 37، 153-129.

عباسی‌نژاد، حسین و رفیعی امام، علینقی (1385). "ارزیابی شاخص توسعه انسانی در مناطق روستایی ایران". مجله تحقیقات اقتصادی، شماره 72، 54-31.

علیرضایی، محمدرضا و بافکر شارک، ناصر (1393). "بهبود رویکرد تحلیل پوششی داده‌ها برای اندازه‌گیری شاخص توسعه انسانی مطالعه موردی بر روی کشورهای منطقه آسیا و اقیانوس آرام". مجله تحقیق در عملیات و کاربردهای آن، سال یازدهم، شماره 4 (پیاپی 43)، 13-1.

فتاحی بیات، غلامرضا؛ گودرزی، احمد و گودرزی، محمدرضا (1395). "تأثیرسرمایه انسانی نوآور بر رشد اقتصادی (مطالعه موردی توسعه کشاورزی استان مرکزی(". فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، دوره 7، شماره 25، 142-129.

فطرس، محمدحسن؛ نعمتی، مرتضی و اکبری شهرستانی، اعظم (1390). "شاخص توسعه انسانی ایران در سال 2010". اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 284، 123-110.

فیض‌زاده، علی (1382). "بررسی مقایسه‌ای شاخص‌های توسعه انسانی ایران و کشورهای همسایه". فصلنامه رفاه اجتماعی، دوره 3، شماره 9، 25-13.

مرکز آمار ایران (1394). "سالنامه آماری کشور 1393". مرکز آمار ایران، تهران.

مرکز آمار ایران (1395). "شاخص‌های ماده 68 قانون برنامه پنجم توسعه (مصوب شورای عالی آمار) 1393-1389". مرکز آمار ایران، تهران.

نیسی، عبدالکاظم (1389). "شاخص توسعه انسانی در استان‌های ایران". فصلنامه علمی پژوهشی علوم بهداشتی، سال دوم، شماره 2، 61-55.

Aghion, P., Howitt, P., Brant-Collett, M. & García-Peñalosa, C. (1998). “Endogenous Growth Theory”. MIT press.

Banker, R. D., Charnes, A. & Cooper, W. W. (1984). “Some Models for Estimating Technical and Scale Inefficiencies in Data Envelopment Analysis”. Management Science, 30(9), 61-92.

Becker, G. S. (2002). “The Age of Human Capital”. Hoover Institution Press; 1st Edition, 3-8.

Berger, A. N. & Humphrey, D. B. (1997). “Efficiency of Financial Institutions: International Survey and Directions for Future Research”. European Journal of Operational Research, 98, 175–212.

Blancard, S. & Hoarau, J. F. (2013). “A New Sustainable Human Development Indicator for Small Island Developing States: A Reappraisal from Data Envelopment Analysis”. Economic Modelling, 30, 623-635.

Chowdhury, S. & Lyn, S. (2006). “Setting Weights for Aggregate Indices: An Application to the Commitment to Development Index and Human Development Index”. Journal of Development Studies, 42(5), 761-771.

Cook, W. D., Liang, L. & Zhu, J. (2010). “Measuring Performance of Two Stage Network Structures by DEA: A Review and Future Perspective”. Omega, l38 (6), 423–430.

Despotis, D. K. (2005). “Measuring Human Development via Data Envelopment Analysis: The Case of Asia and the Pacific”. Omega, 33(5), 385-390.

Huang, C. W., Chiu, Y. H., Lin, C. H. & Liu, H. H. (2012). “Using a Hybrid Systems DEA Model to Analyze the Influence of Automatic Banking Service on Commercial Banks’ Efficiency”. Journal of the Operations Research Society of Japan, 55(4), 209-224.

Lee, H., Lin, K. & Fang, H. (2006). “A Fuzzy Multiple Objective DEA for the Human Development Index”. In International Conference on Knowledge-Based and Intelligent Information and Engineering Systems, pp. 922-928. Springer Berlin Heidelberg.

Lepak, D. P. & Snell, S. A. (2002). “Examining the Human Resource Architecture: The Relationships among Human Capital, Employment, and Human Resource Configurations”. Journal of Management, 28(4), 517-543.

Lozano, S. & Ester, G. (2008). “Data Envelopment Analysis of the Human Development Index”. International Journal of Society Systems Science, 1(2), 132-150.

Mahlberg, B. & Obersteiner, M. (2001). “Remeasuring the HDI by Data Envelopement Analysis”. Available at SSRN 1999372.

Martić, M. & Savić, G. (2001). “An Application of DEA for Comparative Analysis and Ranking of Regions in Serbia with Regards to Social-Economic Development”. European Journal of Operational Research, 132(2), 343-356.

Sayed, H., Ramadan, H., Ramadan, M. & Hosny, S. (2015). “Using Meta-Goal Programming for a New Human Development Indicator with Distinguishable Country Ranks”. Social Indicators Research, 123(1), 1-27.

Schultz, T. W. (1971). “Investment in Human Capital. The Role of Education and of Research”. Free Press, New York.

Shetty, U. & Pakkala. T. P. M. (2010). “Multistage Method of Measuring Human Development through Improved Directional Distance Formulation of Data Envelopment Analysis: Application to Indian States”. Opsearch, 47(3), 177-194.

Valérie, V, V. (2012). “Efficiency in Human Development: A Data Envelopment Analysis”. The European Journal of Comparative Economics, 9(3), 425-443.

Wang, K., Huang, W., Wu, J. & Liu, Y. (2014). “Efficiency Measures of the Chinese Commercial Banking System Using an Additive Two-Stage DEA”. Omega, 44, 5-20.

Wu, P., Fan C. & Pan, S. (2014). “Does Human Development Index Provide Rational Development Rankings? Evidence from Efficiency Rankings in Super Efficiency Model”. Social Indicators Research, 116(2), 647-658.

اندازه‌گیری کارایی نسبی استان‌های کشور از نظر توسعه انسانی با رویکرد تحلیل پوششی داده‌های شبکه‌ای

مراجع

مراجع

دوره 8، شماره 29 - شماره پیاپی 29دی 1396صفحه 111-126

دوره 8، شماره 29 - شماره پیاپی 29
دی 1396
صفحه 111-126